Wciąż trwająca pandemia koronawirusa sprawia, że uczelnie dalej muszą funkcjonować w rygorze reżimu sanitarnego, by zapewnić bezpieczeństwo studentom i pracownikom. Kontynuowane będzie kształcenie zdalne, które może stanowić wyzwanie w niektórych dziedzinach nauki. Czy matematyka, pełna skomplikowanych wzorów i formuł, należy do przedmiotów trudnych do realizacji w kształceniu online?

Problematyce tej poświęcono Webinarium Ogólnopolskiej Konferencji Nauczania Matematyki na Uczelniach Technicznych (OKNMUT), które miało miejsce 23 września 2020. Tematem webinaru było kształcenie zdalne z przedmiotów matematycznych, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania nowoczesnych technologii w podnoszeniu skuteczności nauczania.

Spotkanie podzielone było na trzy części: podczas pierwszej zaprezentowano dotychczasowe doświadczenia ze zdalnego kształcenia, w drugiej narzędzia informatyczne wspomagające prowadzenie zajęć i egzaminów online, a w trzeciej plany kontynuowania nauczania zdalnego na nowy rok akademicki.

Nauczanie zdalne matematyki w czasie zamknięcia uczelni, czyli jak to robiliśmy

W pierwszym panelu uczestniczyli Dr Krzysztof Bryś (Politechnika Warszawska), Dr Stanisław Ewert-Krzemieniewski (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Dr hab. inż. Waldemar Hołubowski, Prof. PŚ (Politechnika Śląska) oraz Dr Wojciech Wieczorek (Stanford University, USA).

Moderatorem dyskusji była Dr Barbara Wikieł, Prof. PG (Politechnika Gdańska). Zza ekranu nadzór nad częścią techniczną i pytaniami widzów sprawowała Dr Anita Dąbrowicz-Tlałka, Prof. PG.

W marcu, gdy wybuchła pandemia, byliśmy nieprzygotowani i zaskoczeni, wspominają prelegenci. Dr Stanisław Ewert-Krzemieniewski opowiedział o kłopotach z załatwianiem spraw administracyjnych i z oprogramowaniem. „Centrum Informatyki dostarczyło nam programy, ale żadnego wsparcia”, powiedział prelegent. Trudności sprawiło też egzaminowanie studentów. Kolokwia prelegent prowadził w ten sposób, że drogą mailową wysyłał zadania, a studenci dostawali 100 minut na odesłanie rozwiązania. Nie wszystkie prace były niestety samodzielne.

Sytuacja wyglądała odmiennie w Instytucie Matematyki, gdzie pracuje Dr Wojciech Wieczorek. „Szybko wyłoniła się grupa ekspertów, do której mogliśmy się zwracać w zakresie używania nowych dla nas technologii, prowadzenia zajęć i oceniania studentów” – wspomina prelegent. Dyrektor tego Instytutu bardzo stara się, aby pracownicy nie musieli zmagać się z problemami sami, np. organizując spotkania, gdzie wspólnie z kadrą szukał rozwiązania zgłaszanych problemów.

Nie obyło się jednak bez kłopotów technicznych, głównie związanych z dostępem studentów do szybkiego Internetu. Za najbardziej kłopotliwe w nauczaniu zdalnym prelegent uznał pracę w parach lub grupach, gdzie Zoom okazał się niepraktyczny. „Technologie takie jak Zoom nie dają poczucia sali wykładowej, bardzo trudno też odczytać reakcje studentów w czasie takiej wideokonferencji” – uważa Dr Wieczorek.

Z kolei Dr Krzysztof Bryś przyznał, że sytuacja wywołana pandemią stanowiła dla niego wyzwanie, mimo iż posiada 15 lat doświadczenia w nauczaniu zdalnym. Na Politechnice Warszawskiej wszystkie zajęcia i egzaminy w semestrze letnim były prowadzone zdalnie, a korzystano z Microsoft Teams, Moodle i Zooma.

W czasie semestru prelegent starał się przygotować dobre materiały dla studentów, wiedząc, że nie każdy miał możliwość śledzenia wykładów na żywo. Ich przygotowanie sprawiało mu satysfakcję, ale brakowało mu interakcji ze studentami.

Największym wyzwaniem w opinii Dra Brysia było egzaminowanie. Prelegent uważa, że najważniejsze jest odpowiednie układanie egzaminów. „Zapowiedziałem też, że losowo wybrane osoby zostaną zaproszone na prywatny czat, gdzie dopytam o szczegóły pracy oddanej przez studenta. Nie były to jednak osoby wybierane losowo, a te, co do których były podejrzenia (…). Ten system dość dobrze się sprawdził” – mówił Dr Bryś.

Na Politechnice Śląskiej również korzystano z Zooma i Teams do prowadzenia zajęć online, mówił Prof. Waldemar Hołubowski. „Mamy platformę zdalnej edukacji, ale nie była ona przygotowana na tak duże obciążenie” – przyznaje prelegent. – „W przygotowaniu na październik władze uczelni zainwestowały w serwery”.

Wykłady były prowadzone i w trybie synchronicznym, i asynchronicznym, przy czym lepiej oceniane przez studentów były wykłady na żywo niż te nagrywane wcześniej. Bolączką był niewielki kontakt ze studentami na zajęciach, co próbowano niwelować przez wydłużenie czasu na konsultacje indywidualne.

„Osobiście umawiałem się ze studentami na platformie zdalnej edukacji, ale ta często się zawieszała, i zmuszony byłem do kontaktu mailowego lub nawet przez Facebooka” – wspomina Prof. Hołubowski. Była to niekomfortowa sytuacja zarówno dla pracowników, jak i studentów.

Nauczanie zdalne oraz elektroniczne egzaminowanie studentów z przedmiotów ścisłych z wykorzystaniem Blackboard i Inspera

Po pierwszej części dyskusji odbył się panel organizowany przez PCG Academia, partnera technologicznego webinaru. Panel poprowadziła Magda Sochacka, Dyrektor ds. współpracy z partnerami biznesowymi PCG Academia. W roli panelistów wystąpili Ambasador Marki Inspera w Polsce – Anna Pałyga z Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie oraz Ambasador Marki Blackboard w Polsce – Dr Paweł Morawski ze Społecznej Akademii Nauk w Łodzi.

Dr Paweł Morawski opowiedział o nauczaniu zdalnym studentów z wykorzystaniem platformy Blackboard Learn Ultra. Prelegent pełni na SAN rolę Kierownika ds. e-learningu, jest także czynnym wykładowcą akademickim kształcącym zdalnie.

ALK poszukiwała nowego rozwiązania do e-learningu jeszcze przed czasem pandemii. Po konsultacjach z dydaktykami określono główne kryteria wyboru LMS dla ponad 16 tys. studentów i 400 pracowników: łatwość konfiguracji pracy grupowej, możliwość interakcji ze studentami zdalnymi oraz intuicyjna i prosta konfiguracja testów.

W analizie dostępnych rozwiązań pod uwagę wzięto także integralność i komplementarność systemu, przyjazny interfejs graficzny, skalowalność, wydajność oraz bezpieczeństwo. Ważne były nie tylko cechy samego systemu, ale też kwestie jego wdrożenia i utrzymania, np. czas wdrożenia, wsparcie dostawcy oraz całkowite koszty posiadania.

Wybór padł na Blackboard Learn Ultra. System w modelu usługowym SaaS został uruchomiony w rekordowym czasie 72 godzin. Liderem wdrożenia z ramienia SAN był sam Dr Morawski, a partnerem wdrożeniowym jest PCG Academia.

Podczas panelu Dr Morawski zaprezentował słuchaczom, jak wygląda platforma Learn Ultra oraz jakie są jej główne funkcjonalności. Prelegent opowiedział m.in. o zintegrowanym z Ultra narzędziu Collaborate do zdalnej współpracy oraz narzędziu do tworzenia ad-hoc grup w kursie np. grup projektowych.

Anna Pałyga zaś opowiedziała o elektronicznym egzaminowaniu studentów z wykorzystaniem systemu Inspera. Prelegentka jest Kierownikiem Centrum Innowacji w Dydaktyce ALK; sama też kształci zdalnie, prowadzi m.in. zajęcia ze statystyki.

Rozwiązanie Inspera uczelnia wykorzystuje od 2017 roku, przeprowadzając w nim znaczną część egzaminów. Studenci próbujący ściągać mają w tym systemie niezwykle utrudnione zadanie dzięki m.in. przeglądarce bezpiecznego egzaminowania. Jest ona dostarczana razem z Insperą i daje ona podgląd tego, co dzieje się na komputerze osoby egzaminowanej, a ponadto odcina studentowi dostęp do zasobów dysku i stron internetowych. Jak wyjaśniła Dr Pałyga, ALK połączyła Insperę z Teams, by zapewnić jak najwyższy stopień bezpieczeństwa egzaminów.

Ambasador Marki pokazała też na przykładach, jak tworzy się egzaminy i pytania w systemie Inspera, a także omówiła narzędzia pomocne w realizacji egzaminów z matematyki, np. moduł do wprowadzania formuł matematycznych.

Jak planujemy uczyć matematyki zdalnie, czyli strategie kontynuacji

Trzecia część webinarium został poświęcony przyszłości kształcenia zdalnego. W panelu uczestniczyli Prof. Krzysztof Kołowrocki (Uniwersytet Morski w Gdyni), Prof. Wojciech Mitkowski (Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie), Prof. Krzysztof Szajowski (Politechnika Wrocławska) oraz Dr hab. Ewa Turska, Prof. PJATK (Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych). Panel moderował Dr Andrzej Just, Prof. PŁ (Politechnika Łódzka).

W tej części spotkania uczestnicy dyskutowali nad prowadzeniem zajęć w najbliższym roku akademickim, poruszając takie tematy jak sposoby realizacji zajęć, metody i techniki kształcenia zdalnego, dokumentowanie realizacji zajęć, nowoczesne technologie i aktywizacja studentów.

Prof. Krzysztof Kołowrocki prowadził w zeszłym semestrze wykłady oraz seminarium magisterskie i będzie kontynuował je w nowym roku akademickim, korzystając z platformy edukacji zdalnej uczelni. Na bazie dotychczasowych doświadczeń wprowadzi poprawki, które dokładnie przedstawił w czasie webinaru. Dla weryfikacji efektów kształcenia Prof. Kołowrocki rozmawia osobiście ze studentami na temat przesłanych prac i zadań, by upewnić się, na ile student rozumie dany temat.

Z kolei na PJATK, jak informuje Prof. Ewa Turska, wiele zajęć odbędzie się stacjonarnie. Osobiście prelegentka planuje tryb mieszany na swoich zajęciach, który wielokrotnie sprawdził się już wcześniej. By zaktywizować studentów Profesor ustnie wywołuje wybrane osoby do odpowiedzi, a także prosi o np. rozwiązanie zadania na papierze i przesłanie zdjęcia. W ten sposób sprawdzana jest obecność, samodzielność i aktywność studenta. Prof. Turska podkreśliła, że wbrew pozorom wywoływanie studentów daje pozytywne efekty – studenci bardzo się wtedy ożywiają, a często za wypowiedzią jednej osoby podążają kolejni studenci, włączając się w rozmowę.

Na Politechnice Wrocławskiej zaś wdrożony zostanie tryb mieszany. Jak wyjaśnił Prof. Krzysztof Szajowski, na uczelni przewidziane jest prowadzenie zajęć stacjonarnych z matematyki na pierwszym roku, a na wyższym latach już zdalnie. Centrum e-Learningu PWr przeprowadziło już szkolenia dla wykładowców, w tym z prowadzenia dokumentacji zajęć i osiągnięć studentów w e-portalu. Prof. Szajowski rejestruje obecność i aktywność studentów w Moodle, ale jak przyznaje nie wszystko się zapisuje i wiele musi dopisywać ręcznie.

Akademia Górniczo-Hutnicza również dobrze uregulowała kształcenie zdalne na przyszły rok, chwalił rozporządzenie prorektora Prof. Wojciech Mitkowski. Wykłady będą prowadzone zdalnie, a dla innych zajęć jest przygotowywany system hybrydowy, w którym na sali będzie wybrana liczba studentów, którzy będą się rotacyjnie zmieniać, a prelekcja prowadzącego będzie transmitowana dla pozostałych.

Prof. Mitkowski podkreślił, że jego wydział jest dobrze przygotowany do pracy zdalnej i wykładowcy stosują różnorodne techniki. Na AGH działa Centrum e-Learningu i Uczelniane Centrum Informatyki, których pracownicy wspierają wykładowców. Z kolei dla weryfikacji efektów kształcenia stosuje się zmniejszenie liczebności grup oraz przeprowadzanie egzaminów w formie pisemnej i ustnej, przy czy do ustnej zaprasza się tych studentów, co do których samodzielności były podejrzenia.

Politechnika Łódzka zaś, którą reprezentował moderator Prof. Andrzej Just, będzie prowadzić zajęcia w większości zdalnie. Ustalono przy tym, że co najmniej 75% zajęć zdalnych ma odbyć się w trybie synchronicznym dla zapewnienia interakcji między wykładowcą a studentami. By zainteresować i zaktywizować studentów PŁ pracuje też nad gamifikacją, czyli wprowadzeniem elementów gier do dydaktyki, a także wdraża zajęcia projektowe i na zasadzie odwróconej klasy. Prof. Just poleca małe grupy i korzystanie z narzędzi wspomagających weryfikację efektów kształcenia, elektroniczne egzaminowanie stanowi bowiem dużą oszczędność czasu i pracy.

Organizatorem webinarium była Politechnika Gdańska. Partnerem technologicznym wydarzenia była PCG Academia. Patronat honorowy nad webinarium objęli Rektor Politechniki Gdańskiej Prof. Krzysztof Wilde, Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk oraz Polskie Towarzystwo Matematyczne.