Według portalu Moto.pl, średnia cena nowego samochodu w Polsce w 2020 r. wyniosła 125 tys. zł. Podczas gdy większość kupujących koncentruje się na cenie zakupu, na całkowity koszt posiadania samochodu składa się szereg innych elementów, takich jak koszt rejestracji, podatki, ubezpieczenie, serwis, części zamienne, benzyna i wiele innych. Ponadto, nabyty przez nas samochód traci na wartości z każdym, kolejnym dniem jego użytkowania. Zatem cena auta i całkowity koszt jego posiadania to dwa różne pojęcia. Podobnie jest w przypadku oprogramowania na licencji open source, którego cena może wynosić zero, ale długoterminowe koszty jego użytkowania przez uczelnię mogą być znaczące i trudne do bieżącego monitorowania. 

Czym jest oprogramowanie open source?

Oprogramowanie open source to dzieło zespołowe, którego podstawą jest wzajemne wykorzystanie, doskonalenie i udostępnianie kodu źródłowego (stąd nazwa open source – otwarte źródło). Oprogramowanie takie można bezpłatnie ściągnąć i zainstalować, a następnie dowolnie modyfikować i rozwijać za pomocą posiadanych zasobów programistycznych oraz typu licencji open source, wśród których możemy wyróżnić takie jak:

  • Licencja MIT,
  • GNU GPL (GNU General Public License),
  • GNU AGPL (Affero General Public License) ,
  • GNU LGPL (Lesser General Public License),
  • Apacche 2.0 (Apache Software License),
  • BSD (Berkeley Software Distribution License)

Przykładami aplikacji na licencji open source, powszechnie wykorzystywanymi w polskich uczelniach, są: Moodle, Drupal czy dSpace.  

Czym jest oprogramowanie closed source?

Dla porównania, oprogramowanie closed source, to oprogramowanie zastrzeżone, rozpowszechniane na zasadach określonych przez jego producenta. Oprogramowanie takie jest zaszyfrowane, zatem tylko jego pierwotni autorzy mają prawo do kopiowania, modyfikowania, aktualizowania i edytowania kodu źródłowego. Przykładami systemów dystrybuowanych komercyjnie jest większość systemów klasy ERP, CRM czy systemów obsługi studenta.  

W przypadku oprogramowania open source koszty początkowe są niewielkie lub praktycznie żadne. Wystarczy pobrać kod z legalnego źródła i można cieszyć się nowym produktem. Z tej przyczyny, wśród przedstawicieli szkół wyższych utrwalił się pogląd, że oprogramowanie open source jest „darmowe”. Ale czy rzeczywiście?  

Całkowity koszt posiadania oprogramowania na licencji open i closed source  

Całkowity koszt posiadania oprogramowania (ang. Total Cost of Ownership) to suma wszystkich kosztów rozwiązania informatycznego począwszy od jego zakupu, poprzez użytkowanie, aż do kosztów ewentualnej likwidacji. TCO to model pomagający rozdzielić i zrozumieć podział kosztów związanych bezpośrednio i pośrednio z użytkowaniem końcowym każdego systemu IT.  

Aby rzetelnie oszacować TCO oprogramowania należy zacząć od zidentyfikowania wszystkich kategorii kosztowych, jakie mogą powstawać w toku użytkowania systemu IT na uczelni. Oto przykładowa lista: 

  • Koszt infrastruktury IT niezbędnej do instalacji, testowania i użytkowania oprogramowania w uczelni – Zakup, utrzymanie i rozwój serwerów, sieci, macierzy dyskowych i innego sprzętu niezbędnego do bezpiecznego i wydajnego hostingu aplikacji w uczelni,
  • Koszt dostosowania oprogramowania do potrzeb uczelni – Konfiguracja istniejących funkcjonalności, dobudowanie nowych funkcjonalności, dostosowanie szaty graficznej, itp,
  • Koszt integracji oprogramowania z ekosystemem IT w uczelni – Integracja systemu z aplikacjami, z których dane są pobierane oraz do których dane są przekazywane,
  • Koszt migracji danych – Jednorazowy koszt zasilenia nowego systemu danymi archiwalnymi z dotychczas wykorzystywanej aplikacji lub bazy danych,
  • Koszt utrzymania oprogramowania – Zapewnienie nieprzerwanego działania oprogramowania oraz środowiska programowego,
  • Koszt wsparcia użytkowników – Help Desk, na bieżąco odpowiadający na pytania użytkowników i asystujący w naprawie błędów,
  • Koszt szkoleń użytkowników – Organizacja szkoleń dla użytkowników końcowych oprogramowania i administratorów,
  • Koszt dodatkowych licencji – Użytkowanie oprogramowania na licencji open source często wymaga dodatkowych, płatnych licencji na oprogramowanie działające w jego satelicie (systemy operacyjne, moduły raportujące, inne),
  • Koszt aktualizacji oprogramowania – Podnoszenie oprogramowania do nowszej wersji wraz z wykonanymi integracjami,
  • Koszt rozwoju oprogramowania – Dostosowanie oprogramowania do zmian w przepisach prawa o szkolnictwie wyższym oraz regulacjach wewnątrzuczelnianych. Budowa nowych funkcjonalności na życzenie użytkowników końcowych,
  • Koszt zapewnienia jakości (QA) – Regularne wykonywanie testów oprogramowania w celu zapewnienia jego poprawnego funkcjonowania,
  • Koszt przygotowania dokumentacji – Opracowanie i utrzymanie dokumentacji technicznej oprogramowania, w szczególności w zakresie nowych funkcjonalności i integracji tworzonych indywidualnie dla danej uczelni,
  • Koszt spełnienia wymogów bezpieczeństwa – Spełnienie wymogów wynikających z RODO i przepisów wewnątrzuczelnianych w zakresie bezpieczeństwa danych studentów i pracowników uczelni,
  • Koszt wdrożenia i utrzymania procedur i narzędzi związanych z dostarczaniem oprogramowania – Realizacja działań programistycznych i wdrożeniowych może wymagać wdrożenia tzw. Software Development Life Cycle (SDLC) czyli procedur zapewniających odpowiednią jakość wytwarzanego oprogramowania. W procesie tym mogą być potrzebne dodatkowe narzędzia tj. JIRA do zarządzania pracą programistów, GitHub do kontroli i przechowywania kodu, aplikacje wspierające testowanie oprogramowania i wiele innych,
  • Koszt zatrudnienia i retencji zasobów IT – Rekrutacja, utrzymanie i rozwój zasobów programistycznych i wdrożeniowych o odpowiednich kwalifikacjach,
  • Koszt ochrony własności intelektualnej – Zabezpieczenie i zarządzanie rozproszonymi elementami własności intelektualnej jakie powstają w procesie wdrażania aplikacji.

Kontrola kosztów oprogramowania open source i closed source

Powyższa lista nie jest wyczerpująca, ale daje obraz skali czynników jakie należy wziąć pod uwagę kalkulując całkowity koszt posiadania oprogramowania opartego o licencję open source.  

Elementy składające się na całkowity koszt posiadania oprogramowania open source, występują również w przypadku aplikacji typu closed source. Jednak w przypadku oprogramowania dystrybuowanego komercyjnie, wszystkie koszty realizacji projektu IT są uwzględnione w ofercie składanej przez dostawcę (najczęściej pod rygorem ustawy PZP). W takim scenariuszu, wszelkie konsekwencje finansowe, związane z ewentualnym niedoszacowaniem prac lub przekroczeniem terminów ich realizacji, obciążają dostawcę oprogramowania.  

Wdrożenia oprogramowania na licencji open source, są najczęściej realizowane przy pomocy zasobów własnych uczelni lub za pośrednictwem osób kontraktowanych na umowy cywilno-prawne. W takim scenariuszu, sposób zarządzania projektem oraz kontrola kosztów z nim związana są odformalizowane, ponieważ nie obowiązują reguły wynikające z PZP. W rezultacie, władzom uczelni często brakuje danych, aby rzetelnie przeanalizować całkowitą kosztochłonność i efektywność biznesową wdrożenia opartego o oprogramowanie na licencji open source.  

Decydując się na zakup samochodu, dobrze jest znać wszystkie koszty związane z jego posiadaniem. Cena nabycia to tylko jeden z wielu kosztów jakie przyjdzie nam ponieść w toku użytkowania auta. Podobnie jest w przypadku oprogramowania na licencji open source, które po bezpłatnym ściągnięciu i zainstalowaniu na uczelni, będziemy musieli utrzymywać i rozwijać zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami jego użytkowników. 

Autor:
Łukasz Nowak