W tym roku minęło pięć lat, odkąd weszła w życie Konstytucja dla Nauki, czyli ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 2018 roku. Po pół dekady obowiązywania ustawy możemy już ocenić jej efekty i wskazać kierunki zmian. 

Podsumowanie ostatnich pięciu lat było celem pierwszego panelu dyskusyjnego podczas Konferencji LUMEN 2023. W dyskusji moderowanej przez Prof. Jerzego Woźnickiego, Prezesa Fundacji Rektorów Polskich, uczestniczyli:  

  • Prof. Roman Cieślak, Rektor Uniwersytetu SWPS, 
  • Prof. Jerzy Lis, Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie,  
  • Prof. Jan Szmidt, Honorowy Przewodniczący KRASP, w latach 2012–2020 Rektor Politechniki Warszawskiej, 
  • Iryna Degtyarova, Adiunkt w Fundacji Rektorów Polskich. 

Każdy z panelistów miał istotny wkład w prace nad kształtem nowej ustawy, wtedy zwanej Ustawą 2.0. 

 Ocena rektorów – badanie realizowane przez Fundację Rektorów Polskich 

Na początku panelu Iryna Degtyarova przedstawiła wyniki badania ankietowego przeprowadzonego przez FRP wśród rektorów na temat ich opinii o nowej ustawie 2,5 roku po jej wejście w życie. Udział w badaniu wzięli rektorzy uczelni publicznych i niepublicznych każdego typu i wielkości. 

Liderów uczelni proszono o ocenę regulacji w podziale na kluczowe obszary: System szkolnictwa wyższego i nauki, Uczelnia, Studia i inne formy kształcenia, Awanse naukowe i kształcenie doktorantów, Badania naukowe, Pracownicy oraz Finanse uczelni. Przyjęto skalę ocen od 1 (zupełnie nie spełniła oczekiwań) do 5 (w pełni spełniła). 

Pośród wymienionych obszarów żaden nie uzyskał średniej ocen powyżej 4. Rektorzy najlepiej ocenili zmiany w obszarach Uczelnia (średnia 3,82) oraz System szkolnictwa wyższego i nauki (3,75). Z kolei najgorzej ocenione obszary uzyskały średnią poniżej trzech: były to Finanse uczelni (2,87) oraz Badania naukowe (2,74). 

Natomiast w ocenie szczegółowych kierunków zmian składających się na wydzielone obszary najlepiej oceniono zmiany dotyczące statutu uczelni, rektora i senatu oraz autonomii uczelni (średnia 4–4,08), najgorzej zaś wynagradzanie pracowników, kształt algorytmu i kategoryzację jednostek naukowych (średnia 2,45–2,65). 

Chcących poznać szczegółowe wyniki w poszczególnych obszarach i kierunkach zapraszamy do oglądania nagrania z panelu oraz do lektury raportu FRP i KRASP Trendy, modele i perspektywy rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce: 2021-2025 z projekcją do roku 2030. 

Ocena rektorów – pięć lat nowej ustawy 

Prof. Roman Cieślak, Rektor Uniwersytetu SWPS, uważa, że uczelnie nie wykorzystują możliwości wprowadzonych ustawą – np. mamy mało federacji, prowadzenia studiów wspólnych czy studiów za granicą. 

Prelegent pozytywnie ocenia IDUB jako udany mechanizm finansowania i wyznaczania standardów jakości akademickiej poprzez wyłanianie uczelni badawczych. Dobrym pomysłem zdaniem rektora jest także ewaluacja działalności naukowej w ramach dyscyplin, nie jednostek. 

Jednocześnie Prof. Roman Cieślak wskazał, że w ustawie natychmiast należy poprawić kwestię czasopism. Najbardziej jednak zdaniem rektora pracy wymaga nie tyle ustawa, co strategia szkolnictwa wyższego. „Potrzebna nam jest debata dotycząca zadań szkolnictwa wyższego, ich [uczelni] roli, finansowania i w konsekwencji tego także oczywiście nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym” – stwierdził Prof. Cieślak. Debata ta powinna być prowadzona nie tylko przez samo środowisko akademickie, ale też interesariuszy uczelni. 

Prof. Jerzy Lis, Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej, zgodził się z przedmówcą co do oceny IDUB oraz ewaluacji dyscyplin, które uważa za krok w dobrym kierunku. Zdaniem prelegenta sprawdziły się również regulacje w zakresie autonomii, ustroju i statutu uczelni; plusem są też szkoły doktorskie oraz zapisy dotyczące organów uczelni – roli rektora, senatu i rady uczelni. 

Rektor widzi także i minusy. „W niektórych miejscach nasza ustawa jest bardzo znacznie przeregulowana i takim obszarem przeregulowania jest dydaktyka” – mówił prof. Lis. Zdaniem prelegenta konieczna jest deregulacja w wielu obszarach oraz zmiany w zapisach dotyczących finansów, w szczególności wprowadzenie gwarancji budżetu na szkolnictwo wyższe i naukę w stosunku do PKB. Profesor sądzi też, że potrzebne jest wzmocnienie uprawnień rektora. 

Rektor AGH stawia na zmiany ewolucyjne i ciągły rozwój. Jego zdaniem Polska potrzebuje wizji polityki naukowej i polityki kształcenia wyższego; o ile w kwestii nauki znajdziemy jakieś elementy wizji, o tyle zupełnie brakuje pomysłu, w jakim kierunku ma się rozwijać w kraju edukacja wyższa.  

Prof. Jan Szmidt w czasie panelu wielokrotnie podkreślał, że niektóre zapisy oraz cele ustawy nie zostały dotąd dobrze zrozumiałe przez społeczność akademicką, np. różnica między parametryzacją a oceną pracowników czy też wprowadzenie ścieżki kariery pracowników dydaktycznych. Z tego powodu konieczne jest nadal podnoszenie świadomości środowiska akademickiego co do treści i znaczenia Konstytucji dla Nauki. 

W ocenie prelegenta w ustawie nie doregulowano szeregu spraw pracowniczych, w tym wprowadzania regulaminu pracy. Zmiany w ustawie muszą być jednak wprowadzone w sposób ewolucyjny, nie rewolucyjny, ze względu na specyfikę sektora uczelni, zaznaczył Prof. Szmidt.