W globalnym szkolnictwie wyższym obserwujemy wiele trendów i zmian związanych zarówno z przemianami społeczno-gospodarczymi, jak i przemianami w obrębie samej akademii. Nie są one obce także polskim uczelniom.

Podczas specjalnego, międzynarodowego panelu na konferencji LUMEN 2023 skupiliśmy się na kilku z najważniejszych dziś przemian: jakości i efektywności w trzech misjach uczelni, umiędzynarodowieniu, zrównoważonym rozwoju oraz współpracy z gospodarką. Panel moderował Prof. Łukasz Sułkowski, Prezes Zarządu PCG Polska, a jego gośćmi byli:

  • Shadi Awwad, EMEA Regional Director, Elsevier,
  • Jarosław Górniak, Prorektor ds. Rozwoju, Uniwersytet Jagielloński,
  • Magdalena Marzec, Regional Manager, UK & Europe, Times Higher Education.

Umiędzynarodowienie polskiej nauki w świetle danych ze Scopus

Scopus od firmy Elsevier to największa bibliograficzna baza naukowa na świecie, zawierająca dane o ponad 90 milionach publikacji i 1,7 miliarda cytowań. Jak mówił Shadi Awwad, na podstawie tych danych Elsevier obserwuje, że im bardziej umiędzynarodowiona jest dana publikacja, tym większy jej wpływ (impact). Z analizy danych wynika też, że współpraca ma pozytywny wpływ na jakość publikacji. Trendy te są również widoczne w przypadku polskich uczelni.

Polska ma jednak dość niskie wskaźniki współpracy międzynarodowej, w tym na tle zbliżonych do nas państw UE13. Dla polskich uczelni Dyrektor Elsevier główną szansę widzi właśnie w umiędzynarodowieniu oraz w cyfryzacji – na tych obszarach powinniśmy się skupić i dążyć do ich polepszenia.

Prelegent podkreślił znaczenie budowania instytucjonalnych i krajowych platform cyfrowych, na których zamieszcza się osiągnięcia naukowe. Dzięki tego typu rozwiązaniom zarówno nasze badania, jak i sama uczelnia stają się bardziej widoczne dla świata i łatwiej „znajdowalne” w sieci.  Z kolei dla poprawy umiędzynarodowienia ekspert zaleca zwiększenie mobilności polskich naukowców poza granice kraju oraz motywowanie do nawiązywania współpracy.

Dane ze Scopus pokazują też wzrost zainteresowania Celami Zrównoważonego Rozwoju (SDG). Polskie publikacje najczęściej wpisują się w SDG 3: Dobre zdrowie i jakość życia. Liczba publikacji w tym SDG znacząco przewyższa wszystkie inne Cele i wynosi ponad 43 tysiące w latach 2018–2022. Drugi pod względem popularności w Polsce w tym samym okresie jest SDG 7: Czysta i dostępna energia (12,6 tys. publikacji). Trzeci w kolejności jest zaś SDG 9: Innowacyjność, przemysł, infrastruktura (prawie 9,6 tys. publikacji).

Współpraca uczelni z biznesem i przedsiębiorczość akademicka

Prof. Jarosław Górniak, Prorektor UJ, swoją prezentację o współpracy z biznesem zaczął od związanych z nią wyzwań. Po pierwsze, badania na uczelniach koncentrują się na bardzo wczesnych poziomach gotowości technologicznej i problemem jest zdobycie finansowania na realizację proof of concept, zarówno z budżetu państwa czy NCBR, jak i z sektora prywatnego.

Firmy, zwłaszcza polskie, nie chcą podejmować ryzyka na tym etapie rozwoju technologii i wolą inwestować w sprawdzone, gotowe technologie. Z drugiej strony nasza kultura akademicka jest mocno zorientowana na badania podstawowe i prestiż związany z publikacjami. Naukowcy nieraz nie są w stanie pracować w „reżimie” projektów biznesowych. Brakuje też zaufania między instytucjami akademickimi a biznesem.

„Przedsiębiorczość i innowacje to pojęcia ze sfery biznesu i w biznesie jest miejsce na nie. W uczelniach – badania, odkrycia naukowe i wynalazki. Powinny być one użyteczne, dlatego powinniśmy blisko współpracować z biznesem. Powinniśmy [jako uczelnia] służyć biznesowi dobrymi badaniami i naszą wiedzą, a biznes wspierać naukę finansowo” – mówił Prof. Górniak. Prorektor stawia nie na przedsiębiorczość akademicką, a na zacieśnianie współpracy między biznesem a akademią.

W przypadku UJ w ostatniej dekadzie znacznie wzrosła liczba polskich i międzynarodowych zgłoszeń patentowych oraz uzyskanych patentów przez kadrę naukową. Dzisiaj uczelnia jest najaktywniejszym uniwersytetem w Polsce w zakresie patentów. Te patenty pochodzą głównie z obszaru nauk o życiu (life sciences), fizyki i chemii.

Zrównoważony rozwój i społeczna odpowiedzialność uczelni

Na całym świecie istnieje 35 tys. uczelni, a ich wkład w adresowaniu globalnych wyzwań zrównoważonego rozwoju jest niezwykle istotny. Uczelnie nie tylko kształcą i prowadzą badania, ale też wpływają na lokalne, krajowe i międzynarodowe polityki – lobbują na rzecz zmian, informują decydentów, szerzą świadomość w społeczeństwie. Często uczelnie pracują też na rzecz lokalnych społeczności wspierając ich rozwój.

Działalność uczelni na polu zrównoważonego rozwoju coraz częściej dostrzegają władze wielu państw, mówiła Magdalena Marzec, odwołując się do doświadczeń Times Higher Education we współpracy z rządami na całym świecie. Przykładowo, THE współpracuje z Ministerstwem Nauki Tajlandii. Tamtejsze władze są zdania, że tylko poprzez współpracę z uczelniami będą w stanie rozwijać tajską gospodarkę. Inny przykład to Wielka Brytania: rząd brytyjski uważa, że szkolnictwo wyższe odgrywa istotną rolę w zapewnieniu, że ich gospodarka będzie zieloną.

Nie jest jednak łatwo zmierzyć coś tak niepoliczalnego jak wpływ uczelni na zrównoważony rozwój. Agenda 2030, określająca SDG, wskazuje, że rządy oraz organizacje im podlegające (w tym uczelnie) powinny prowadzić niezależne analizy swoich aktywności, które przyczyniają do realizacji SDG. To jednak może prowadzić do stosowania odmiennych metryk przez różne instytucje i gorszej porównywalności, a także jest bardzo czasochłonne.

Z tych powodów Times Higher Education stworzył THE Impact Rankings. THE pracował trzy lata nad metrykami, które w ujednolicony i porównywalny sposób przedstawią wpływ uczelni na realizację SDG. Wskaźniki rankingu pogrupowane są wedle trzech głównych obszarów: badania, zarządzanie (stewardship, czyli jak uczelnia dba o własne zasoby materialne i ludzkie oraz działanie w lokalnym społecznościach) oraz nauczanie.

THE Impact Rankings pozwala również na docenienie wkładu uczelni w zrównoważony rozwój i promowanie ich dokonań. Udział jest bezpłatny dla uczelni – wystarczy tylko przesłać potrzebne do analizy dane. Uczelnia otrzyma dostęp do benchmarkingu oraz będzie obecna na stronie THE odwiedzanej 30 milionów razy rocznie. Taka promocja uczelni na pewno pomoże w zwiększaniu umiędzynarodowienia.

Liczba polskich uczelnia partycypujących w THE Impact Rankings rośnie w każdej edycji, co pokazuje, że temat zrównoważonego rozwoju jest na nich coraz bardziej obecny. Wzrasta też liczba polskich uczelni uwzględniających SDG w swojej strategii rozwoju.