W obliczu wyzwań postawionych przed uczelniami przez pandemię i wdrażanie Ustawy 2.0 zdaje się, że temat wyborów rektorskich mimo swej ważności nie uzyskał należytej uwagi w debacie publicznej. Najwyższy czas, by skonfrontować programy rektorów z teraźniejszością funkcjonowania uczelni i zadać kluczowe w dzisiejszych uwarunkowaniach pytanie: do jakiego stopnia tezy programowe z kampanii wyborczej zachowują aktualność?

Debatę „Nowi liderzy uczelni i ich programy” na Konferencji LUMEN 2020 moderował Prof. Jerzy Woźnicki, Prezes Fundacji Rektorów Polskich. Udziałem w panelu zaszczycili nas Dr Anna Budzanowska, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki oraz Rektorzy kadencji 2020-2024:

  • Bogumiła Kaniewska, Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
  • Jerzy Lis, Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie,
  • Grzegorz Mazurek, Rektor Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie,
  • Jacek Popiel, Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

 

PROGRAMY REKTORÓW – CZY ZACHOWAŁY AKTUALNOŚĆ?

Program wyborczy Prof. Bogumiły Kaniewskiej, Rektor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, powstawał na początku roku, kiedy wydawało się, że uda się wyjść z pandemii obronną ręką. Czy pandemia stanęła na przeszkodzie w realizacji programu? „Otóż i tak, i nie” – odpowiedziała Prof. Kaniewska. – „Paradoksalnie pandemia spowodowała przyspieszenie realizacji kilku punktów mojego programu”.

Jednym z istotnych punktów programu Rektor było ograniczenie biurokracji, co miało być realizowane systematycznie. Tymczasem okazało się, że w trybie interwencyjnym absolutnie możliwe jest przeniesienie znacznej części dokumentów w obieg cyfrowy. Istotnym punktem programu jest również usprawnienie procedur, zwłaszcza tych dotyczących jakości kształcenia. Zanim jednak uczelnia mogła zająć się procedurami, najpierw musiała rozwiązać inne palące kwestie w zakresie kształcenia, np. zdalną weryfikację efektów uczenia się. Działania, które były zakrojone na dłuższy czas, zdarzyły się więc dużo szybciej i odwrotnie. Uczelnia teraz przystępuje do realizacji działań, od których zamierzano zacząć, np. budowa strategii antydyskryminacyjnej.

„Mój program jest przede wszystkim oparty na idei społecznej misji uczelni; tutaj najważniejsze elementy są nadal realizowane. Podjęliśmy wiele zadań interwencyjnych (…) związanych z ważną społeczną i kulturotwórczą rolą uczelni” – mówiła Rektor UAM.

Wśród wspomnianych zadań można wymienić zaangażowanie studentów i pracowników UAM w rozmaite formy pomocy szpitalom, budowanie systemu pomocy psychologicznej dla mieszkańców Poznania oraz pomocy socjalnej dla seniorów i mieszkańców DPS. Te działania, choć oczywiście nie zaplanowane, wpisują się w założenia, które towarzyszyły kampanii Prof. Kaniewskiej.

W przypadku Prof. Grzegorza Mazurka, Rektora Akademii Leona Koźmińskiego, wiodącym tematem programu wyborczego była cyfrowa transformacja, której Rektor jest wielkim zwolennikiem. „Cyfrowa transformacja, która do niedawna była opcją, od czasów pandemii jest póki co jedyną drogą rozwoju” – zaznaczył Prof. Mazurek.

Kluczowa jest oczywiście cyfryzacja kształcenia, nie tylko samych form prowadzenia zajęć, ale też i odpowiedniego przygotowania treści i weryfikacji efektów kształcenia. Równie ważne dla Prof. Mazurka z perspektywy kadencji są także dwa kolejne obszary cyfrowej transformacji.

Jednym z nich jest zarządzanie uczelnią. „Cyfrowa transformacja bardzo mocno wpływa na to, w jaki sposób zarządzamy uczelnią i mowa tu chociażby o data driven organisation, czyli podejmowaniu decyzji w oparciu nie tylko o intuicję i wiedzę, ale też o dane” – wyjaśnił Rektor ALK. Prof.  Mazurek prowadzi liczne projekty, które skutkują tym, że uczelnia jest zarządzana poprzez analizę właściwych danych. Trzeci obszar cyfrowej transformacji istotny dla Rektora to proces obsługi wszelkich interesariuszy, nie tylko studentów, i wsparcie technologiczne, aby wszystkie procesy w uczelni odbywały się szybko i wygodnie.

Drugim tematem programu Rektora ALK, równie ważnym co cyfrowa transformacja, jest odpowiedzialność. Przez odpowiedzialność Profesor rozumie takie nauczanie, by nie kształtować w studentach postawy karierowiczostwa, czyli takiej perspektywy, że uczelnie są po to, by dać im zestaw kompetencji przydatnych do szybkich awansów. „To absolutnie nie jest perspektywa, którą promujemy w ALK. Chodzi przede wszystkim o wieloaspektowy rozwój człowieka” – zdecydowanie podkreślił Rektor.

Kluczowym aspektem odpowiedzialności jest odpowiedź na fundamentalne pytanie: po co jesteśmy? „Dla mnie bardzo ważne jest promowanie pomiaru wpływu uczelni na środowisko społeczno-gospodarcze, czyli tak zwany purpose driven organisation. Chodzi o to, aby czuć głębokie znaczenie swojej pracy i swojego rozwoju. To są obszary, które bardzo mocno staram się rozwijać w ALK” – podsumował Prof. Mazurek.

Na Akademii Górniczo-Hutniczej kampania wyborcza zbiegła się w czasie z podsumowaniem stuletniej historii uczelni. To przekrojowe spojrzenie na zmieniającą się przez lata rolę uczelni pomogło Prof. Jerzemu Lisowi w skonstruowaniu właściwego programu wyborczego.

Zdaniem Rektora AGH jego program pozostaje aktualny. Prof. Lis zaproponował w nim siedem głównych pytań, na które AGH musi odpowiedzieć: w jakim kierunku uczelnia powinna się rozwijać w zakresie badań naukowych, kształcenia, transferu technologii, współpracy z przemysłem, rozwoju międzynarodowego, inwestycji i zarządzania.

Najważniejsza jest odpowiedź na pytanie o stan, misję i cel działania uczelni. „W analizie czym jest AGH w tej chwili i jak powinna się rozwijać (…) zastanowiłem się, na ile AGH jest uczelnią oryginalną, potrzebną i umiejscowioną w środowisku krajowym i zagranicznym” – opowiadał Prof. Lis. W opinii prelegenta AGH jest uniwersytetem nauk stosowanych z mocnym aspektem społecznym, ponieważ już od dnia założenia uczelnia była silnie powiązana z potrzebami otoczenia społeczno-gospodarczego, a jej rozwój odpowiadał na zmieniające się wyzwania w społeczeństwie. „AGH robi wszystko, żeby być potrzebną uczelnią. To nasze ogólne przesłanie i myślę, że właśnie je będziemy realizować dalej” – podsumował Prof. Jerzy Lis.

Również Prof. Jacek Popiel, Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, mimo pandemii i innych wyzwań nie wycofuje się z żadnego z punktów swojego programu wyborczego, który zawierał 11 pozycji. „Uważam, że to jest zobowiązanie rektora, które powinno być realizowane w kolejnych latach” – podkreślił Prof. Popiel. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje fakt „wywieszenia” programu wyborczego na stronie uczelni i w jej murach jako rodzaju sprawdzania rektora w kolejnych latach, na ile ten program jest w praktyce realizowany.

 

Jak mówił Prof. Popiel, uczelnia mimo przeszkód zewnętrznych wynikających z pandemii stara się uskuteczniać w praktyce założenia programu uniwersyteckiego. Pomimo trudności jego zasadnicze cele są realizowane: nie ma opóźnień w zakresie wzrostu bazy badawczej, a aktywność badawczo-dydaktyczna toczy się dalej.

Rektor UJ chciał także zwrócić uwagę, że ta kadencja rektorska rozpoczęła się w okresie bardzo szczególnym, nie tylko ze względu na pandemię, ale także dlatego, że jest to okres, kiedy zaczęły funkcjonować nowe struktury uczelni powołane Ustawą 2.0, tj. rady uczelni i rad dyscyplin. „Zawsze mówiłem w swoim programie wyborczym, że najważniejsze będzie sprawdzenie w praktyce tego wszystkiego, co Ustawa 2.0 wprowadziła w życie akademickie” – podkreślił Prof. Popiel.

 

PROGRAMY UCZELNI OKIEM MINISTERSTWA EDUKACJI I NAUKI

Jak ocenia się w resorcie nauki tegoroczne kampanie wyborcze? Do jakiego stopnia miały one charakter programowy zdaniem wiceminister Anny Budzanowskiej?

„Nie bardzo zastanawialiśmy się nad hasłami programowymi, bardziej obserwowaliśmy ilu będziemy mieć rektorów reformatorów, a ilu rektorów, którzy chcieliby funkcjonować w starym porządku” – przyznała Podsekretarz Stanu. W opinii wiceminister zmiana jest pozytywna: bilans rektorów reformatorów jest pokaźny, a dodatkowo wybory wyłoniły sporą grupę kobiet-rektorów.

Jak z kolei ocenia się w resorcie programy uczelni, które zwyciężyły w konkursie Inicjatywa Doskonałości Uczelnia Badawcza? Czy są one satysfakcjonujące dla Ministerstwa Edukacji i Nauki?

Dr Anna Budzanowska przypomniała, że w programie Inicjatywa Doskonałości Uczelnia Badawcza zgłoszenia oceniała niezależna międzynarodowa komisja, a nie resort. Podsekretarz podkreśliła, że dbano, aby nie było żadnego wpływu ministerstwa na ostateczne decyzje ekspertów.

„Mam świadomość, że założenia, które są wpisane w Inicjatywę Badawczą są bardzo ambitne. Część rektorów, którzy objęli teraz kadencje, są autorami koncepcji uczelni badawczych i trzymam za nich gorąco kciuki, żeby te ambitne plany się udało zrealizować, bo mam świadomość, że pandemia może zaburzyć dynamikę tego, co chcieliby osiągnąć” – mówiła Dr Anna Budzanowska.

Ogromny potencjał na rozwój badawczy Podsekretarz Stanu widzi nie tylko w 10 zwycięskich uczelniach Inicjatywy, ale również tych, które ulokowały się wśród drugiej dziesiątki. Dr Budzanowska liczy również na to, że wzorem uniwersytetów europejskich zwiększone subwencje przełożą się także na podniesienie jakości kształcenia przez oparcie go o aktualne badania naukowe.

Zdaniem Podsekretarz wywiązanie się z przedstawionych w programach zobowiązań wobec wspólnoty akademickiej i podatnika ma kluczowe znaczenie. „Wydaje mi się, że jeżeli zepsujemy realizację tego konkursu i założeń Inicjatywy Badawczej, to jako środowisko nigdy więcej nie zaufamy takiemu programowi” – podkreśliła Dr Anna Budzanowska.

 

STRATEGIE UCZELNI NA PRZYSZŁOŚĆ

Wydaje się, że przedstawione programy wyborcze to dokumenty, które żyją w świadomości rektorów i społeczności akademickiej. Jak wielką rolę programy te będą odgrywać w procesie kreowania nowych strategii? Nowi rektorzy działają przecież w warunkach uchwalonych przez senaty w poprzednim okresie. Czy na uczelniach trwają prace nad nowymi strategiami? Kiedy można się ich spodziewać? Do jakiego stopnia będą one kontynuacją poprzednich strategii?

Na Uniwersytecie Jagiellońskim w tym roku kończy się strategia dziesięcioletnia. Nowa strategia została wstępnie opracowana przy okazji wspomnianej Inicjatywy Doskonałości i przedstawiona międzynarodowej komisji. Dzisiaj prace nad strategią postąpiły znacznie dalej.

„W ubiegłym tygodniu prof. Jarosław Górniak, który jest prorektorem UJ ds. rozwoju, przedstawił już radzie uniwersytetu projekt strategii na najbliższe lata, czyli 2020-2030” – wyjaśniał Prof. Jacek Popiel, Rektor UJ. – „Jesteśmy w trakcie opracowywania podstawowych założeń i mam nadzieję, że w pierwszych miesiącach następnego roku senat przyjmie strategię na następne dziesięciolecie”.

Prof. Jerzy Lis, Rektor AGH, bez wahania odpowiedział, że uczelnia zamierza zmodyfikować strategię.  Prace nad nią miały rozpocząć się jesienią, ale zostały przesunięte na przyszłą wiosnę. Nowa strategia powstanie w marcu. Ze względu na diametralne zmiany kadrowe na uczelni Prof. Lis pragnie poddać strategię dyskusji w gronie wspólnoty uczelni.

„Mamy nowych dziekanów (w większości są to dziekani pierwszej kadencji), nowych szefów rad dyscyplin, nowych prorektorów i w tym środowisku chcę wrócić do strategii i ją znacznie zmodyfikować” – mówił Rektor AGH. – „Analiza sytuacji i kierunków rozwoju uczelni wymaga nowej debaty strategicznej, a jednocześnie dla mnie to będzie ważna konsolidacja kierownictwa i środowiska uczelni”.

UAM z kolei postawił na ciągłość i kontynuację, mówiła Rektor uczelni, Prof. Bogumiła Kaniewska. Już latem przyjęto w dyskusji z radą uczelni podstawowe założenia strategii na lata 2020-2030. W tej chwili na UAM trwają prace w komisjach opracowujących poszczególne cele operacyjne dla najważniejszych obszarów działalności uczelni. „Robimy to w strategii bottom-up, czyli rozpoczynamy od debaty w wydziałach i szkołach, a następnie będziemy wyniki tych debat konkretyzować w postaci gotowej już strategii, która wróci na radę uczelni” – wyjaśniła Prof. Kaniewska.

Jak prace nad strategią wyglądają w uczelni niepublicznej, opowiedział Prof. Grzegorz Mazurek, Rektor ALK. W projektowanie dokumentów strategicznych na ALK zaangażowany jest zespół około dwudziestu najważniejszych z punktu widzenia hierarchii organizacyjnej osób. Obecnie trwają prace nad strategiami cząstkowymi, przygotowywane przez m.in. dziekanów i prorektora ds. współpracy z zagranicą. Na przełomie stycznia i lutego przyszłego roku na ALK ruszą prace nad strategią ogólną, następnie w marcu lub kwietniu strategia ta powinna zostać zaakceptowana przez senat uczelni.

W przypadku ALK – uczelni, która jest akredytowana wśród szkół biznesu – nowej strategii wyczekuje nie tylko wspólnota akademicka i rada powiernicza, ale także instytucje akredytacyjne, które przykładają ogromną wagę dla tego typu dokumentów.

Zasadniczym celem przyszłej strategii ALK jest utrzymanie pozycji lidera wśród szkół biznesu w Europie Środkowo-Wschodniej oraz stopniowe budowanie pozycji uczelni na arenie międzynarodowej. „Szczególnie w Europie chcielibyśmy być w Top 15 uczelni biznesowych i do takiego celu będziemy dążyć” – mówił Prof. Mazurek. – „Myślę, że przyszła strategia będzie kontynuacją tego, co robiliśmy do tej pory, czyli cyfryzacja, umiędzynarodowienie, szeroko pojęty rozwój studenta, badania najwyższej klasy w naszych trzech wybranych dyscyplinach i odpowiedzialność za nasz wpływ na otoczenie”.

Należy się więc spodziewać, że wszystkie uczelnie, których rektorzy uczestniczyli w panelu, uchwalą nową strategię w perspektywie 2021 roku.