W ramach LUMEN 2022 zrealizowaliśmy panel poświęcony diagnozie widzialności polskiej nauki i badań na arenie międzynarodowej. Tematyce tej przyglądaliśmy się na poziomach konkretnego pracownika naukowego, instytucji oraz kraju, a także w perspektywie globalnej.

Panel moderował Piotr Masalski, Dyrektor Linii Biznesowej PCG Academia, a w roli prelegentów wystąpili:

  • Pablo de Castro, Technical Secretary, euroCRIS,
  • Przemysław Korytkowski, członek Komisji Ewaluacji Nauki, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie,
  • Michele Mennielli, Senior Global Strategist, LYRASIS,
  • M’hamed el Aisati, Vice President Research Analytics and Data Services, Elsevier.

Oczywistym jest, że chcemy dzielić się wynikami badań z innymi naukowcami i ze światem. Systemy gromadzące informacje o działalności naukowej i ogólnodostępne portale ułatwiają prezentowanie badań, ale problematyczna jest ich mnogość. Mamy tutaj do czynienia „z klęską urodzaju”. Jeśli naukowiec chce być widoczny dla innych badaczy, biznesu oraz otoczenia społecznego, to brakuje jednego miejsca, gdzie mógłby kompleksowo zaprezentować informacje o sobie. Musi budować wiele profili, z których każdy trzeba zasilić danymi i regularnie zaktualizować, zarysował obecną sytuację Prof. Przemysław Korytkowski.

Być może na poziomie krajowym pozwoli to rozwiązać zapowiadany przez MEiN portal Ludzie Nauki. Rozwijają się też rozmaite systemy na poziomie ogólnopolskim, które zbierają i agregują informacje o polskiej nauce. Prof. Przemysław Korytkowski opowiedział o rozwiązaniu wykorzystywanym na swojej uczelni, gdzie dane o działalności naukowej wprowadza się raz, a potem znajdują one zastosowanie w wielu procesach, np. oceny okresowej pracowników i aktualizowaniu profilu ORCID.

Na poziomie międzynarodowym rozwiązaniem może być Common European Research Information Format (CERIF). Jak wyjaśnił Pablo de Castro, jest to jednolity format i model danych na temat działalności naukowej. Pozwala on na interoperacyjność pomiędzy różnymi systemami i automatyczną wymianę danych, co znacząco ułatwia gromadzenie i udostępnianie informacji oraz oszczędza czas. W efekcie dane wprowadzone raz w tym formacie będą mogły być wykorzystywane wielokrotnie, zarówno w uczelnianych systemach zarządzania nauką, jak i repozytoriach, portalach i innych systemach w skali globalnej.

Jednym z kluczowych narzędzi wykorzystywanych do prezentowania dorobku naukowego w sieci są repozytoria cyfrowe. Aż 40% repozytoriów na świecie działa na opensource’owym systemie DSpace, którego rozwojem zarządza LYRASIS. Prelegenci są zgodni, że dla dostępności i upowszechniania ważne są odpowiednie standardy danych. Do tego Michele Mennielli dodał jeszcze otwartą architekturę rozwiązań i ich elastyczność, pozwalającą na dostosowywanie technologii do potrzeb społeczności naukowej. W przypadku DSpace to sami użytkownicy mogą być kołem napędowym zmian, co widać po aktywnie działającej społeczności DSpace.

Ponadto LYRASIS współpracuje z m.in. euroCRIS nad wdrażaniem standardowego formatu danych i interoperacyjności, a także jest partnerem DataCite i ORCID. Obecnie pod skrzydłami LYRASIS toczy się kilka projektów, które wspierają otwartą naukę i budowanie widoczności. Jeden z nich dotyczy opensourceowego i interoperacyjnego systemu zarządzania profilami naukowców.

Im lepiej jesteśmy w stanie obsługiwać przepływ informacji, tym jesteśmy w stanie zapewniać lepszą widoczność naukowcom. Ostatecznie przełoży się to na rozwój nauki i podniesienie poziomu naszych badań.

Michele Mennielli przybliżył również case study zmian ewaluacji we Włoszech sprzed paru lat i wsparcia we wprowadzaniu identyfikatorów ORCID, do czego wykorzystano interoperacyjność i systemy CRIS. Budowanie profilu naukowca leżało po stronie instytucji, a następnie był on automatycznie synchronizowany z systemem o zasięgu krajowym.

Wspomniane systemy klasy CRIS, czyli Current Research Information System (CRIS), ułatwiają promować, a także otwierać naukę. Z badań przeprowadzonych przez euroCRIs wynika, że systemy te odgrywają istotną rolę we wdrażaniu polityk otwartości w instytucjach oraz w zarządzaniu i udostępnianiu danych naukowych. Pablo de Castro odwołał się tu do koncepcji Open Science – Otwartej Nauki. Taką otwartą bazą wiedzy jest np. platforma euroCRIS DSpace CRIS, wykorzystywana zwłaszcza przez naukowców z Norwegii, Wielkiej Brytanii i Włoch, a także Niemiec, Polski i Hiszpanii.

Również M’hamed el Aisati uważa, że w Polsce potrzebna jest platforma, która da naukowcom odpowiednią widoczność. Po analizie blisko 200 tys. artykułów polskich naukowców z ostatnich 5 lat, prelegent stwierdził, że najważniejsze dla zwiększenia globalnej widoczności polskiej nauki jest zwiększenie udziału zagranicznych naukowców w naszych projektach naukowych. Istotny jest rozwój współpracy międzynarodowej i wzrost liczby artykułów stworzonych wspólnie z zagranicznymi naukowcami. Kluczowe działania, jakie możemy podjąć, to tworzenie sieci naukowych, zagraniczne wyjazdy naukowe polskich badaczy oraz udział w międzynarodowych programach grantowych. Vice President Elsevier zwrócił też uwagę na rolę strategii uczelni w zakresie publikowania naukowego oraz na znaczenie ORCID dla prezentowania dorobku i zwiększania widoczności.

Wymienione sugestie działań Michele Mennielli uzupełnił o stworzenie na poziomie krajowym portalu oraz powołanie koordynatorów, np. agencji, która nie tylko nadzorowałaby proces zbierania informacji, ale też współpracowała na płaszczyźnie międzynarodowej.

 

Dla zwiększenia widoczności potrzebne jest stworzenie całego ekosystemu – musimy zadbać, by wszystkie systemy i programy dotyczące obszaru nauki mogły się wzajemnie komunikować. Kluczem jest interoperacyjność danych na poziomie krajowym, a dalej globalnym. Międzynarodowe standardy omawiane na panelu pozwolą na urzeczywistnienie tej idei, otwierając dostęp do informacji naukowych na całym świecie.