Eksperci nie mają wątpliwości – przez zmianę klimatu radykalne zjawiska pogodowe będą nie tylko coraz częstsze, ale będą powodowały coraz poważniejsze straty. Jeśli nie wyhamujemy procesu zmian klimatycznych to potężny kryzys gospodarczy jest tylko kwestią czasu.

Znajdujemy się u zbiegów kryzysów klimatycznego, pandemicznego i ekonomicznego. Mają one ogromny wpływ na funkcjonowanie społeczeństw na całym świecie, a także szkół wyższych. Jaka jest ich rola w dobie kryzysu? Jak powinna wyglądać społeczna odpowiedzialność uczelni w dzisiejszych czasach  i co uczelnie mogą zrobić na rzecz zrównoważonego rozwoju?

Pytania te były przedmiotem międzynarodowej debaty, w której uczestniczyło troje znamienitych ekspertów:

  • Maria Andrzejewska, Dyrektor Generalna UNEP/GRID w Warszawie;
  • Aleksandra Przegalińska, Prorektor ds. Współpracy z Zagranicą Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie;
  • Duncan Ross, Chief Data Officer, Times Higher Education.

Panel moderował Prof. Piotr Wachowiak, Rektor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

Perspektywa uczelni – Akademia Leona Koźmińskiego

Prof. Aleksandra Przegalińska na wstępie podkreśliła, że do tych kryzysów należy dołożyć kryzys zaufania do nauki, a pandemia akceleruje jeszcze silne dyskursy antynaukowe. Ten splot niekorzystnych zdarzeń powinien mobilizować uczelnie do działania, bo są one odpowiedzialne nie tylko za prowadzenie badań, ale też za ich komunikację do otoczenia. Kluczowe zdaniem prorektor jest informowanie społeczeństwa w najważniejszych kwestiach, zwłaszcza o przewidywanych prognozach i potencjalnych rozwiązaniach.

Niemniej ważne jest kształcenie postaw studentów i przygotowanie ich do wykorzystania zdobytych kompetencji do „dobrosprawczych zastosowań”, jak określiła to prelegentka. Uczelnie powinny też szkolić kadry w duchu uwrażliwienia na kwestie zrównoważonego rozwoju.

Na ALK Prof. Aleksandra Przegalińska zajmuje się współpracą międzynarodową oraz etyką i społeczną odpowiedzialnością. To zobowiązanie ALK traktuje bardzo poważnie – kilka miesięcy temu uczelnia ogłosiła strategię na rzecz zrównoważonego rozwoju. Z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ wybrano 6, na których realizacji chcą się skupić. Jest wśród nich m.in. partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju, dostęp do edukacji dla kobiet i dziewcząt, zrównoważona konsumpcja i produkcja oraz równość szans.

Jednym ze sposobów realizowania strategii jest zapewnienie, że zrównoważony rozwój będzie obecny we wszystkich programach zajęć. Akademia śledzi też liczbę prac powstających na uczelni, które dotykają problematyki zrównoważonego rozwoju. Na uczelni realizowany jest kurs z podstaw etyki i społecznej odpowiedzialności, który dedykowany jest studentom oraz kadrze akademickiej i administracyjnej uczelni. Działają centra badawcze, jak Centrum Przedsiębiorczości Kobiet, które realizują cele SDG. ALK prowadzi również szereg projektów, takich jak Hackathon na rzecz Ziemi czy EcoCraft – ekologiczny Minecraft.

Prelegentka podkreśliła jednakże, że istotą działania jest nie tylko realizacja projektów na rzecz konkretnego SDG, ale wbudowanie pryncypiów zrównoważonego rozwoju w działanie uczelni i przenikanie ich we wszystkich inicjatywach, jakie uczelnia podejmuje.

„Trudno zaufać podmiotom, które same nie wprowadzają zmian”, podkreśliła Prorektor. Zacząć można od własnej infrastruktury – zakupu paneli słonecznych, recyklingu czy tak prostych rzeczy jak wymiana plastikowych przedmiotów na papierowe, podpowiedziała ekspertka.

Perspektywa Times Higher Education

Pandemia to kryzys tu i teraz, ale kryzys klimatyczny to długofalowy proces, podkreślił Duncan Ross. Zmiany klimatu są odczuwalne w rolnictwie, gospodarce i życiu ludzi na całym świecie. Już dziś obserwujemy intensyfikację migracji związanej z warunkami klimatycznymi. Uniwersytety odgrywają tutaj wyjątkową rolę i wnoszą dużą nadzieję, to one w dużej mierze kształtują myślenie ludzi o świecie. Uczelnie starają się też rozwiązywać problemy świata i pracują nad tym, by zapewnić sprawiedliwość społeczną dla wszystkich ludzi na całym świecie.

Zdaniem eksperta, często nie doceniamy, jak wielki wpływ mają uczelnie nie tylko w edukacji, ale i gospodarce. Instytucje szkolnictwa wyższego, których jest na świecie 29 tysięcy, stanowią 1,7% światowego PKB. Uczelnie są ważnym graczem także w ujęciu ekonomicznym.

Od czterech lat Times Higher Education bada, jakie działania prowadzą uczelnie w zakresie realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDG). Te 17 celów stworzonych przez ONZ dotyczy m.in. klimatu, energetyki, równości i eliminacji ubóstwa. THE opracowuje jedyny na świecie ranking uczelni bazujący na Celach Zrównoważonego Rozwoju – THE Impact Rankings. W rankingu badane są cztery obszary, w których uczelnie mogą podjąć działania w kierunku realizacji SDG.

Jednym z filarów rankingu są badania naukowe, które mają bezsprzeczny wpływ na rozwój na świecie, np. powstawanie nowych technologii. Drugi filar to sposób zarządzania przez uczelnię własną infrastrukturę, czyli jak dbają zarówno o zasoby typowo infrastrukturalne, jak i zasoby ludzkie. Trzeci aspekt, często zapominany, to działania i kontakty z otoczeniem zewnętrznym, z lokalnymi społecznościami, z władzami lokalnymi i centralnymi. Tutaj uniwersytety mogą podjąć wiele inicjatyw zmieniających podejście społeczeństwa do nauki. Czwarty filar to zadbanie o to, by każdy absolwent potrafił być tzw. zrównoważonym obywatelem, czyli osobą umiejącą wspierać ideę zrównoważonego rozwoju.

Duncan Ross jest przekonany, że uczelnie rzeczywiście mogą odegrać kluczową rolę w zmianie świata na lepsze i że dzięki nim uda się zażegnać katastrofę, zanim będzie za późno.

Perspektywa organizacji pozarządowej – UNEP/GRID

Maria Andrzejewska jest Dyrektor Generalną Centrum UNEP/GRID, które już od 1991 roku realizuje w Polsce misję Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), działając na rzecz zrównoważonego rozwoju. Centrum współpracuje z uczelniami uczestników panelu – SGH i ALK, wspólnie realizując projekty promujące postawę odpowiedzialności za środowisko w społeczeństwie i w biznesie.

Prelegentka zgadza się, że rola uczelni jest ogromna. Szerokie pole do działania dla uczelni ekspertka widzi nie tylko w obszarze kształcenia studentów, ale w szczególności słuchaczy studiów podyplomowych i uczestników kursów otwartych. Dostrzega też potrzebę docierania do osób, które już skończyły edukację i nie są do końca na bieżąco z aktualną tematyką. Za równie potrzebne uważa działania edukacyjne uczelni skierowane do dzieci i młodzieży.

Prelegentka przywołała także swoje doświadczenia z pobytu na Uniwersytecie Harvarda, gdzie idea zrównoważonego rozwoju przenikała działanie uczelni od kształcenia wśród studentów postaw prośrodowiskowych aż po tak prozaiczne sprawy jak funkcjonowanie stołówki czy segregacja śmieci. Bardzo promowano transport rowerowy w drodze na uczelnię i inne dobre nawyki. Co ważne, uniwersytet sam pokazywał studentom, jak funkcjonować w zrównoważony sposób, a kadra sama dawała dobry przykład.

Podsumowanie – czy uczelnie są gotowe podjąć wyzwanie zrównoważonego rozwoju?

„Czy jesteśmy przygotowani? Chyba musimy być, nie mamy wyjścia” – odpowiedziała Prof. Aleksandra Przegalińska. Prorektor zwróciła uwagę, że coraz większy nacisk na zrównoważony rozwój jest kładziony także w programach akredytacyjnych i rankingach uczelni (np. THE, Financial Times), gdzie pojawiają się nawet konkretne wymogi w tym zakresie.

Ważne zdaniem prelegentki jest, by uczelnie dzieliły się swoimi doświadczeniami, strategiami na rzecz zrównoważonego rozwoju i inicjatywami. Duży potencjał tkwi także we współpracowaniu ze studentami, z których wielu jest bardzo prośrodowiskowych oraz w zapewnieniu im możliwości rozwoju w tym kierunku, np. poprzez koła naukowe.

Z przedmówczynią zgadza się Duncan Ross, który uważa, że uniwersytety powinny wsłuchiwać się w głos studentów i uczyć się od nich. Z badania przeprowadzonego ostatnio przez THE wśród osób studiujących wynika, że aż 80% studentów chce żyć w zrównoważony sposób, a ponad 70% studentów było świadomych Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Maria Andrzejewska, jako osoba z zewnątrz uczelni, uważa, że są one przygotowane do podjęcia wyzwania. „Nie ma takiej możliwości, by uczelnie się nie angażowały w działania na rzecz rozwiązania współczesnych wyzwań”, stwierdziła Dyrektor. Wiele zależy jednak od ludzi, którzy uczelnią zarządzają i tworzą jej kulturę organizacyjną.