„Strategie uczelni w obliczu epidemii” były tematem pierwszego webinaru z II cyklu „Uczelnie w czasie epidemii: nowe uwarunkowania i dobre praktyki”. Intencją tego cyklu spotkań jest ułatwianie uczelniom pokonywania trudności związanych z sytuacją pandemiczną poprzez dzielenie się dobrymi praktykami i ekspercką wiedzą.

Pandemia wywraca istniejące plany strategiczne i paradygmaty, które uznawaliśmy za fundamenty rozwoju uczelni. W wyniku pandemii strategie uczelni będą jeszcze bardziej się różnicować. Na webinarze strategie omówione zostały w kontekście trzech misji uczelni i zarządzania różnymi obszarami działalności uczelni.

W debacie, którą moderował Dr hab. Dominik Antonowicz, prof. UMK, uczestniczyli Prof. Piotr Jedynak (UJ), Dr hab. Piotr Wachowiak, prof. SGH (rektor-elekt), Krzysztof Pietraszkiewicz (Prezes Związku Banków Polskich) oraz Prof. Łukasz Sułkowski (UJ, SAN), Prezes PCG Polska.

Webinar otworzył Prof. Jerzy Woźnicki, Prezes Fundacji Rektorów Polskich, który zaprosił uczestników na VI Konferencję Liderzy Zarządzania Uczelnią LUMEN w dniu 24 listopada 2020. Profesor ma nadzieję, że uda się spotkać w normalnym trybie, ale organizatorzy są gotowi na organizację konferencji w trybie hybrydowym.

Na początku debaty padło zasadnicze pytanie –  czym jest zarządzanie kryzysowe w uczelni?

Prof. Piotr Jedynak wyjaśnia, że jako zarządzanie przez kryzys rozumiemy taką sytuację, w której wskutek skumulowania pewnych trudności zagrożona jest realizacja podstawowych funkcji.

W obecnej sytuacji występują problemy z utrzymaniem i kontynuacją działalności uczelni w podstawowych sferach, tj. dydaktyki, badań i współpracy z otoczeniem. Problemy te nie są równe między uczelniami, a nawet wydziałami. Fakt, że uczelnie mają do czynienia z kryzysem potwierdza również to, że mają one problem z przywróceniem zdolności do pełnego działania.

Warto też przyjrzeć się, czym zarządzanie kryzysowe nie jest. Często jest ono postrzegane jako reakcja na to, co się stało, tymczasem prawdziwe zarządzanie kryzysowe to głównie antycypacja, czyli przewidywanie zagrożeń. Zarządzanie kryzysowe powinno być nieodłącznym elementem systemu zarządzania ryzykiem, wkomponowanym w sposób trwały w profesjonalne zarządzanie uczelnią, a nie może być tylko działalnością epizodalną.

„Z jakim kryzysem właściwie się zmagamy? COVID-19 nie pasuje do żadnej kategorii kryzysu, z którą zetknęliśmy się wcześniej” – zastanawiał się Prof. Jedynak.  – „Nie możemy rozmawiać o walce z kryzysem w oderwaniu od innych wyzwań, które nałożyły się na uczelnie w tym samym czasie. Wdrażamy Ustawę 2.0 i sytuacja na większości uczelni nie jest jeszcze ustabilizowana. Zmieniają się też władze uczelni, a na uczelniach, które zyskały status uczelni badawczej wprowadzane są jeszcze inicjatywy w ramach priorytetowych obszarów badawczych”.

Z oceną Prof. Piotra Jedynaka zgadza się Prof. Piotr Wachowiak, który uważa, że dzisiejsza sytuacja jest nieporównywalna z wcześniejszymi kryzysami. Zdaniem prelegenta, uczelnie działają nie tyle w sytuacji ryzyka, co niepewności, w której zarządzający nie mogą nic przewidywać. Prof. Wachowiak ma nadzieję, że z dzisiejszych trudności w zarządzaniu wyciągniemy wnioski, na bazie których ulepszymy działanie uczelni.

Czy działanie uczelni można by ulepszyć z oparciu o doświadczenia z kryzysem z 2008 roku? Moderator Prof. Dominik Antonowicz poprosił Prezesa ZBP o podzielenie się doświadczeniami, jak polskie banki radziły sobie wtedy z kryzysem i jakie strategie przyjmowane są obecnie.

Krzysztof Pietraszkiewicz przypomniał, że system bankowy w Europie jest systemem skrajnie regulowanym, więc mniejsze banki musiały dostosować się do działań podejmowanych przez banki wiodące. Strategie sektora bankowego w Polsce polegały na zapewnianiu wysokiej konkurencyjności na rynku i budowaniu funduszy własnych polskiego sektora bankowego. Strategie, które obecnie są realizowane to ścisłe współdziałanie z państwem, aby budować, osłaniać i finansować rozwój gospodarki.

„W sektorze bankowym mieliśmy tę przewagę, że mamy obowiązek przygotowywania się na wypadek kryzysu i w związku z tym dla nas zarządzanie ciągłością działania to chleb codzienny”, dodał ekspert. Wobec sytuacji pandemicznej Prezes ZBP za najważniejsze uznał to, że właśnie dzięki absolwentom polskich uczelni udało się zbudować jeden z najbardziej technologicznie zaawansowanych systemów bankowych. Obok zdalnych usług bankowych istotne są również przejście znacznego odsetka pracowników na pracę zdalną i wymienna praca grup w placówkach. Za bardzo ważne na przyszłość Pietraszkiewicz uważa kształcenie studentów i pokazanie im, jak się zarządza kryzysem.

Jak wspomnieliśmy, na ten trudny czas nakładają się dodatkowo zmiany władz uczelni. Prof. Piotr Wachowiak na najbliższe cztery lata obejmuje funkcję rektora SGH. Jakie widzi wyzwania na swoją kadencję, zarówno przed własną uczelnią, jak i sektorem szkolnictwa wyższego w Polsce?

Rektor-elekt SGH ocenia, że w najbliższych latach kontynuowane będą wyzwania wywołane przez pandemię. W obszarze dydaktyki prelegent uważa, że samo przejście na zajęcia zdalne nie oznacza, że wyzwanie zapewnienia kształcenia można uznać za zakończone – cały czas stoi przed uczelniami wyzwanie, żeby zajęcia online były prowadzone na jak najwyższym poziomie.

Drugie wyzwanie to przeprowadzanie egzaminów w sposób rzetelny i obiektywny, a do tego zapewniający samodzielność studentów. Za istotne rektor-elekt uważa też zapewnienie studentom substytutu wyjazdów zagranicznych (np. w postaci współpracy online z uczelniami z innych krajów) oraz zapewnienie możliwości działania kołom naukowym.

W obszarze nauki Prof. Piotr Wachowiak uważa, że konieczna jest modyfikacja narzędzi, za pomocą których prowadzimy badania. Dzięki dobrym narzędziom możemy przekuć ograniczenia w sukces, przenosząc np. współpracę międzynarodową i konferencje do sfery online.

W kwestiach organizacyjnych zaś prelegent za kluczowe uznał wyzwania związane z IT, zwłaszcza rozwój systemów informatycznych. Aplikacje do wideokonferencji sprawdziły się na tym nagłym, awaryjnym etapie, ale uczelnie powinny rozwijać platformy e-learningowe i współpracy zdalnej. Również w sprawach administracyjnych potrzebna jest cyfryzacja, np. rezygnacja z papierowego obiegu dokumentów. Należy też nie zapominać o dostosowaniu statutów i regulaminów do pracy online. Wyzwaniem na najbliższą kadencję są także kwestie finansowe, niepewne jest m.in. ilu będzie studentów płatnych ani jak będzie wyglądać współpraca z biznesem.

To, które uczelnie najlepiej przetrwają kryzys, zależy właśnie od przyjętej strategii. Prof. Piotr Wachowiak widzi tutaj trzy strategie, które uczelnie mogą przyjąć w reakcji na kryzys.

Pierwszą jest strategia wyczekiwania, czyli przyjmowanie, że uczelnia dotąd działała, więc będzie działać dalej, gdy wszystko wróci do normy – „na krótki czas to nawet mogło się sprawdzić, ale w długim okresie uczelni, a która tak by postępowała odniesie porażkę”, podkreśla rektor-elekt.

Druga strategia wskazana przez Prof. Wachowiaka to strategia dostosowania, dobra w pierwszym etapie radzenia sobie z kryzysem. W jej ramach uczelnia przystosowuje się do uwarunkowań zewnętrznych powodowanych pandemią – podejmowane są te zmiany, które wymusza otoczenie.

Najbardziej skuteczna strategia w opinii eksperta to strategia rozwoju, czyli opanowania sytuacji i wyciągnięcia z kryzysu wniosków, które pozwolą uczelni doskonalić się we wszystkich obszarach. Do realizacji tej strategie uczelnie już powinny przystąpić.

Prelegenci zgodni są, że uczelnie powinny wykorzystać okres zarządzania w kryzysie do doskonalenia swego funkcjonowania. Krzysztof Pietraszkiewicz w obecnej sytuacji widzi szanse dla uczelni w rozwijaniu współpracy z otoczeniem i wspólnego rozwiązywania problemów społecznych, ekonomicznych, ekologicznych czy zdrowotnych. „Problemów świata nie da się rozwiązać bez ludzi nauki” – wielokrotnie podkreślał Prezes ZBP. Konieczne jest także badanie, jakie są i będą potrzeby zmieniającej się gospodarki i życia społecznego, oraz wychodzenie im naprzeciw z lepszą ofertą, w tym dostarczania wysokiej klasy kształcenia na odległość i podnoszenia kwalifikacji.

„Czy będziemy na tyle konsekwentni, żeby lekcje z sytuacji kryzysowej utrwalić dla przyszłych rozwiązań?” – pytał Prof. Piotr Jedynak. Eksperci wyrazili żywą nadzieję, że nie powtórzy się sytuacja, gdzie bardziej funkcjonalne rozwiązania, powstałe pod wpływem sytuacji kryzysowej, zostały porzucone z powodu przyzwyczajeń i starych regulacji.

Webinarium  „Strategie uczelni w obliczu epidemii” odbyło się 18 czerwca 2020 r. w ramach II cyklu „Uczelnie w czasie epidemii: nowe uwarunkowania i dobre praktyki”. Organizatorami cyklu są PCG Academia i Fundacja Rektorów Polskich. Cykl objęty jest patronatami MNiSW, KRASP i Forum Akademickiego. Nagrania ze wszystkich webinariów dostępne są na YouTube na kanale PCG Academia.