Pandemia pokazała ważność cyfryzacji procesów na uczelniach – wyraźnie widzimy, że bardziej  zinformatyzowane uczelnie lepiej radzą sobie z wyzwaniami pandemii, chociażby dzięki przygotowaniu do prowadzenia nauczania online i zdalnej realizacji czynności administracyjnych. Jak uczelnie adaptują się do wymuszonej zdalności?

W webinarium poświęconym cyfryzacji uczelni uczestniczyli Dr Andrzej Kurkiewicz – Zastępca Dyrektora w Departamencie Innowacji i Rozwoju MNiSW, Dr hab. Regina Lenart, prof. UJ z Instytutu Spraw Publicznych UJ, Dr inż. Jarosław Protasiewicz  – Dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji-PIB oraz Arkadiusz Bieniek reprezentujący VERIORI S.A.

Webinarium otworzył Prof. Jerzy Woźnicki, Prezes Fundacji Rektorów Polskich, który zaprosił widzów na drugi cykl webinariów, organizowany ze względu na duże zainteresowanie i zgłaszane zapotrzebowanie kontynuacji spotkań. Nagrania są już dostępne na YouTube.

Moderatorem spotkania był Prof. Łukasz Sułkowski (UJ, SAN), Prezes PCG Polska. Na początku dyskusji Prof. Sułkowski rozróżnił pojęcia informatyzacji i cyfryzacji. Informatyzacja uczelni to proces zwiększenia liczby systemów informatycznych i związane z tym zwiększenie finansowania projektów IT. Cyfryzacja uczelni z kolei polega na adaptacji i wzroście wykorzystania technologii cyfrowych przez uczelnie. Tytułowa e-administracja oznacza zaś stosowanie technologii informatycznych do poprawy jakości usług świadczonych na rzecz interesariuszy uczelni.

Obecny kryzys bezsprzecznie przyspieszył wdrożenia narzędzi informatycznych na uczelniach. Czy jednak są to tylko doraźne działania? Jak wygląda długoletnia perspektywa dla sektora szkolnictwa wyższego i nauki oraz jaka jest strategia resortu w sferze cyfryzacji?

Dr Andrzej Kurkiewicz podkreślił, że działania strategiczne MNiSW powiązane są z agendą europejską. W nowej perspektywie finansowej przewidziano zaś środki na realizację działań w zakresie cyfryzacji.

MNISW będzie w przyszłości finansować w ramach środków europejskich narzędzia informatyczne związane z zarządzaniem uczelnią. Przewidywane jest też wsparcie dla narzędzi do zdalnego kształcenia, w tym platform e-learningowych. Dr Kurkiewicz dodał, że środki te będą otwarte dla wszystkich typów uczelni publicznych i prywatnych, które w ten sposób będą mogły finansować cyfryzację.

Inne istotne działania długofalowe to aktualnie opracowywane i wdrażane zmiany prawne, które dają uczelniom większe możliwości zdalnego działania. Dla wsparcia działalności zdalnej MNiSW chce też wzmocnić krajowe sieci komputerowe dużej mocy. Ponadto resort współpracuje z Ministerstwem Cyfryzacji, z którym m.in. opracowuje strategię rozwoju kompetencji cyfrowych.

Istotną organizacją w procesie cyfryzacji szkół wyższych od zawsze jest OPI-PIB, które zapewnia kompleksowy proces wytwarzania i wdrażania oprogramowania dla sektora szkolnictwa wyższego i nauki. Jak pandemia wpłynęła na działalność OPI?

Dr inż. Jarosław Protasiewicz, Dyrektor OPI, poinformował, że wobec pandemii Ośrodek w 95% przeszedł na pracę zdalną, a także wdrożył własne centrum wideokonferencyjne i dalej je rozwija, udostępniając te usługi ministerstwom, zwłaszcza MNISW. W opinii Dyrektora wydajność pracy w tym trybie wzrosła i dostarczanie usług przebiega bez przeszkód.

Kluczowym programem OPI, którego znaczenie pokazała pandemia jest Navoica, czyli platforma kursów MOOC. OPI jest twórcą i operatorem technicznym tej platformy, przy której współpracuje z Fundacją Młodej Nauki jako operatorem merytorycznym. W czasie pandemii znacznie wzrosła liczba użytkowników i pojawiły się nowe kursy stworzone przez uczelnie.

Na webinarium padło pytanie dotyczące pracy OPI nad bazą POL-on, kluczową w ewaluacji nauki. Aktualnie OPI utrzymuje stary POL-on jednocześnie wdrażając kolejne moduły POL-onu 2.0, który odpowiada na wymagania nowej ustawy. Główne zmiany z perspektywy uczelni to sposób przekazywania danych. „Utrzymujemy stare zasilanie przez XML, a jednocześnie wdrażamy REST API i bardziej zaawansowane usługi pozwalające na integrację POL-on z systemami uczelni” – wyjaśnia Dyrektor OPI.

Z kolei Arkadiusz Bieniek reprezentuje innowacyjną firmę wdrażającą technologie blockchain dla uczelni i innych organizacji. Czym jest blockchain i jakie są możliwości jego wykorzystania do informatyzacji uczelni?

Technologia blockchain to w uproszczeniu cyfrowy rejestr, który zapewnia bezpieczny dostęp do zaufanych informacji, wyjaśnia Arkadiusz Bieniek. Technologia ta gwarantuje niezmienność i niezaprzeczalność zapisu informacji, a ponieważ jej architektura jest rozproszona można łączyć różne podmioty w ekosystemy, tak by mogły one dzielić się informacjami.

Na uczelniach rozwiązania o takich cechach zdecydowanie mogą się przydać, np. dla redukowania zbędnych czynności związanych z weryfikacją otrzymanych informacji, redukując koszty i podnosząc bezpieczeństwo. Obecnie Veriori oferuje produkt oparty o blockchain do weryfikacji autentyczności dyplomów i zapobiegania fałszerstwom dokumentów wydanych przez uczelnie.

Z innych technologii, które mogą być przydatne szkołom wyższym Arkadiusz Bieniek rekomenduje wirtualną rzeczywistość oraz sztuczną inteligencję, np. czatboty i wirtualni asystenci do automatyzacji procesu komunikacji. „Można też myśleć o wykorzystaniu technologii Bluetooth i NFC wbudowanych w niemal każdy smartfon, np. do tworzenia identyfikatorów studentów, które można połączyć z systemem dostępu w budynkach” – proponuje prelegent.

Prof. Łukasz Sułkowski poprosił eksperta także o przedstawienie, jak firmy informatyczne mogą współpracować z uczelniami. Jak wskazuje Arkadiusz Bieniek, większość firm widzi siebie jako dostawcy rozwiązań, ale ciekawsze jest nawiązanie współpracy polegającej na realizacji projektów badawczo-rozwojowych i komercjalizacji wyników badań. Na bazie współpracy z praktykami uczelnie mogą też aktualizować programy studiów o elementy oczekiwane na rynku pracy.

Znaczącą cyfryzację widzieliśmy w obszarze kształcenia. W sposób niemal natychmiastowy uczelnie musiały rozpocząć nauczanie zdalne. W jakim stopniu e-learning zostanie z nami po pandemii?

Jak poinformował Dr Andrzej Kurkiewicz, wg ankiety przeprowadzonej przez MNiSW przed pandemią ok. 2-4% zajęć w skali kraju było prowadzonych zdalnie. W przyszłym roku akademickim prelegent spodziewa się wzrostu do ok. 20% zajęć prowadzonych zdalnie.

Dr Kurkiewicz widzi tutaj szansę dla uczelni na poszerzenie oferty dydaktycznej online, ale konieczne są działania projakościowe – niewiele uczelni posiada naprawdę dobre, profesjonalne narzędzia e-learningowe, potrzebne są zwłaszcza takie, które umożliwiają realną współpracę między studentami i wykładowcą. Równie ważna jest kwestia weryfikacji efektów kształcenia i takiego egzaminowania, które zachowa samodzielność studentów i równy poziom egzaminów. Są platformy, które to gwarantują, podkreśla Dr Kurkiewicz.

Swoimi doświadczeniami z kształcenia zdalnego podzielił się również Dr inż. Jarosław Protasiewicz. Dyrektor OPI naucza także na uczelni i prowadził już zajęcia online – w jego opinii „nie ma żadnej różnicy pomiędzy zajęciami fizycznymi a zdalnymi, a właściwie to było nawet lepiej”. Dr inż. Protasiewicz dodaje, że odczucia te być może wynikają z faktu, iż branża IT przyzwyczajona jest do kursów online – prelegent i współpracownicy co najmniej od dekady korzystają z nauczania online.

Ponadto Dr inż. Jarosław Protasiewicz uważa, że e-learning odgrywa kluczową role w kształceniu ustawicznym i cieszy się, że polskie uczelnie coraz częściej odkrywają potencjał e-learningu. Ma również nadzieję, że rozwijana przez OPI Navoica stanie się jednym z centrów wiedzy dla społeczeństwa.

Istotnym wątkiem na webinarium był też crowdsourcing. Dr hab. Regina Lenart, jako ekspert w tej tematyce, została poproszona o omówienie, jak crowdsourcing mogą zastosować uczelnie, zarówno wykładowcy i naukowcy, jak i administracja oraz kadra zarządcza.

Dr hab. Regina Lenart wyjaśniła, że z crowdsourcingiem mamy do czynienia wtedy, gdy np. kierujemy do szerokiej społeczności pytania o pomysły na rozwiązanie jakiegoś problemu czy też chcemy pozyskać opinie i informacje zwrotne; częścią crowdsourcingu jest crowdfunding.

Naukowcom prelegentka rekomenduje platformy skupiające społeczność badaczy, jak ResearchGate czy Academia.edu, na których można stworzyć własne portfolio naukowe będącą atrakcyjną wizytówką w sieci, nawiązywać kontakty, prowadzić dyskusje i dzielić się publikacjami.

Crowdsourcing kadra uczelni może zastosować również do tworzenia podręczników i materiałów dla studentów, zbierania danych badawczych i rekrutacji osób do badań, a administracja może tą drogą zbierać pomysły studentów na ulepszenie kampusu.

Uczelnie korzystają też z możliwości crowdfundingu: zachodnie uczelnie tą drogą zdobyły fundusze na np. budowę pracowni czy wsparcie zespołów sportowych. Poprzez crowdfunding finansować można też badania i poszukiwać inwestorów, czemu służą platformy takie jak Experimental czy polska Science Ship. Dr hab. Regina Lenart mocno tutaj podkreśliła, że crowdfunding nie wymaga specjalnych platform, większość takich zbiórek osadzona jest po prostu na stronie www uczelni.

Wśród polskich uczelni crowdfunding nie jest jeszcze bardzo popularny, ale są już przykłady zastosowań. Studenci też mogą organizować zbiórki na rzecz samopomocy studenckiej oraz na realizację różnych inicjatyw, np. studenci UJ dzięki crowdfundingowi zbudowali park kieszonkowy w Krakowie.

Webinarium  „Cyfryzacja uczelni – e-administracja” odbyło się 4 czerwca 2020 r. w ramach I cyklu „Uczelnie w czasie epidemii: nowe uwarunkowania i dobre praktyki”. Organizatorami cyklu są PCG Academia i Fundacja Rektorów Polskich. Cykl objęty jest patronatami MNiSW, KRASP i Forum Akademickiego. Nagrania ze wszystkich webinariów dostępne są na YouTube na kanale PCG Academia.